Θανάσης Παπαναστασίου 5 dan

Αγαπητέ φίλε Σωτήρη

Επειδή ο χρόνος μας είναι πολύτιμος, είναι σημαντικό πιστεύω, να είμαστε επιλεκτικοί. Να αφομοιώνουμε τα χρήσιμα και να προχωράμε.  Πώς όμως ορίζονται αυτά τα «χρήσιμα»; Τι απορρίπτουμε και με ποιά κριτήρια;

Για να έρθω στο θέμα μας αναρωτιέμαι για το kata:

• Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του;
• Τι με μαθαίνει;
• Με ποιο τρόπο;
• Τελικά, είναι χρήσιμο;

Θα επιχειρήσω να δώσω την προσωπική μου άποψη στις παραπάνω ερωτήσεις, επιδιώκοντας όχι την πληρότητα των απαντήσεων αλλά περισσότερο την γενική κατεύθυνση της σκέψης μου στο θέμα, που αποκρυσταλλώνεται στην καθημερινή μου άσκηση.

Δίνοντας έναν τεχνοκρατικό ορισμό στο kata θα έλεγα ότι είναι μια σκιαμαχία (χωρίς αντίπαλο) που απαρτίζεται από προσχεδιασμένες κινήσεις με συγκεκριμένη αλληλουχία, η οποία εκτελείται με συγκέντρωση.

Ποια η διαφορά του kata από τη σκιαμαχία της πυγμαχίας ή του judo; Η σκιαμαχία στην πυγμαχία είναι ελεύθερη, χωρίς συγκεκριμένη σειρά κινήσεων (χτυπημάτων ή αποφυγών). Το kata στο judo είναι η άσκηση προσχεδιασμένων τεχνικών (waza) με αντίπαλο.

Εκφράζεται η άποψη ότι το kata σε μαθαίνει αυτό ή εκείνο, με κάποιο τρόπο σχεδόν μαγικό. Θεωρώ ότι δεν σε μαθαίνει τίποτα από μόνο του. Είναι σαν να προσπαθείς να βάλεις ένα εργαλείο να κάνει μια δουλειά για σένα. Μια βίδα δεν βιδώνεται μόνη της. Χρειάζεσαι το εργαλείο (κατσαβίδι) αλλά και το χέρι να το θέσει σε κίνηση. Έτσι βλέπω το kata.  Σαν ένα εργαλείο.

Ποια είναι λοιπόν τα χαρακτηριστικά του;

Συνοψίζοντας θα μπορούσα να καταλήξω στα εξής:

• Έχει αλληλουχία και κάποια στρατηγική (έστω κι αν δεν είναι τόσο εμφανής)
• Είναι αμετάβλητο
• Απαρτίζεται, ως επί το πλείστον, από πρωτοβάθμιες τεχνικές (γροθιές λακτίσματα αποκρούσεις)
• Εξασκούμε βασικές αρχές της κίνησης
• Ξεκινάει με υπόκλιση και τελειώνει με υπόκλιση
• Εκτελείται με συγκέντρωση
• Σου δίνεται η δυνατότητα να ασκηθείς μόνος σου
• Όσον αφορά τα kata του Shorin Ryu εκτελούνται με ρυθμό, δύναμη, ταχύτητα (τόση ταχύτητα μέχρι το σημείο που δεν χαλάει η τεχνική του)
• Αποτελεί ασφαλή άσκηση

Με εικόνα τα παραπάνω, το kata μοιάζει σαν μια σειρά κινήσεων, όπως οι ασκήσεις εδάφους στην ενόργανη. Είναι επομένως μια άσκηση με εξωτερικό περιβάλλον το οποίο δεν μεταβάλλεται.

Διαβάζοντας το Niju Kun (είκοσι αρχές) του Φουνακόσι γράφει ότι, το kata και η εμπλοκή σε πραγματική μάχη είναι δύο καταστάσεις εντελώς διαφορετικές. Κάτι τέτοιο είναι πέρα για πέρα αληθινό, φίλε Σωτήρη. Θα πρόσθετα ότι ακόμα και ο ελεύθερος αγώνας δεν είναι πραγματικότητα. Αν και το εξωτερικό περιβάλλον μεταβάλλεται από την ελεύθερη βούληση του αντιπάλου και τη δική σου, υπάρχουν περιορισμοί. Υπάρχουν συγκεκριμένα πλαίσια-κανονισμοί, κάποιος ελάχιστος ίσως προστατευτικός εξοπλισμός, διαιτητής και χώρος ο οποίος είναι καθορισμένος (τατάμι ή ρινγκ).

Η πραγματική μάχη είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Είναι χαοτική, μιας και δεν υπάρχει τίποτα σταθερό στο περιβάλλον. Ούτε ο αντίπαλος, ούτε οι συνθήκες. Π.χ. Χαμηλός φωτισμός, περισσότεροι του ενός αντίπαλοι, απειλή μαχαιριού, ολισθηρό έδαφος κ.α. Επιπλέον δεν υπάρχουν κανονισμοί, ούτε διαιτητής να σταματήσει τη μάχη. (θα μπορούσες να βγάλεις τα μάτια ή να δαγκώσεις τον αντίπαλό σου χωρίς να πάρεις ποινή)

Μπορούμε να αναπαράγουμε πραγματική κατάσταση ώστε να έχουμε ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας; Ναι, σε ένα βαθμό, αλλά αναπαράγοντας βία.

Υπάρχουν όμως τρόποι με τους οποίους μπορούμε να προετοιμαστούμε για μάχη, χωρίς αναπαραγωγή βίας. Ας εξετάσουμε μερικούς οι οποίοι αποτελούν κομμάτια ενός πάζλ ανάπτυξης μαχητικών ικανοτήτων.

Ας ξεκινήσουμε από μια παράμετρο που δεν εξετάσαμε ως τώρα. Την εσωτερική κατάσταση ενός ατόμου. Βλέπουμε για παράδειγμα καλούς αθλητές να μπορούν ή να μην μπορούν να αποδώσουν, κάτω από φαινομενικά ίδιες συνθήκες. Ποιος είναι ο παράγοντας που κάνει την διαφορά;

Κατά την άποψή μου είναι η ψυχολογική τους κατάσταση. (καλή ή κακή ψυχολογία, ψυχραιμία, ηρεμία, εγρήγορση κ.α.)

Το kata είναι σταθερό και αμετάβλητο. Αυτό που αλλάζει είναι η κατάσταση του ασκούμενου. Οπότε αποτελεί ένα εργαλείο με το οποίο ο ασκούμενος μπορεί:

• να έχει νοητικό αλλά και φυσικό έλεγχο της κίνησης,
• να παρατηρήσει την εσωτερική του κατάσταση μέσα από ένα σταθερό κινητικό μοντέλο. (αλλιώς εξασκείς το kata όταν είναι ήρεμος, αλλιώς όταν δεν είναι σε καλή ψυχολογική κατάσταση κ.α.)
• μπορεί να εκφράσει την αποφασιστικότητα και την επιθετικότητά του, μέσα από τρόπο μη βίαιο. (ασκούμε πολεμική τέχνη, κι όχι απλά πολεμική τεχνική)
• να εκτελέσει το kata σύμφωνα με τον σωματότυπο αλλά και τις ξεχωριστές ικανότητες και περιορισμούς του. Αποτελεί έτσι προσωπικό τρόπο έκφρασης αλλά και λειτουργική προσαρμογή.

Αν σε μια πραγματική κατάσταση η εσωτερική στάση παίζει ρόλο, (και πιστεύω ότι παίζει πιο καθοριστικό ρόλο από την τεχνική), το kata αποτελεί ένα εργαλείο χρήσιμο προς αυτή την κατεύθυνση. Δηλαδή εξάσκησης χωρίς την αναπαραγωγή βίας . Όχι με τρόπο μαγικό, αλλά μέσα από άσκηση και συνειδητή δουλειά.

Το ίδιο καλά εργαλεία μπορούν να είναι, οι ασκήσεις μιας τεχνικής, ο ελεύθερος αγώνας (kumite), η πάλη στο έδαφος, ή οι πολλαπλές ασκήσεις με ή χωρίς όπλα, οι ασκήσεις σε στόχους η άσκηση σε σάκο, τα λακτίσματα κ.α. Με κάθε μια από αυτές τις ασκήσεις-τρόπους μελέτης, συμπληρώνουμε κομματάκι-κομματάκι το πάζλ της μαχητικής ικανότητας.

Βέβαια φίλε Σωτήρη, για να ξαναγυρίσω στο kata, θα μπορούσε να αποτελέσει έναν πολύ κακό τρόπο άσκησης, αν ο ασκούμενος αναλώνεται σε ματαιόδοξες πόζες μπροστά στον καθρέπτη ή σε επίδειξη κινητικών ικανοτήτων χωρίς νόημα, μπροστά σε κοινό για εγωιστικούς λόγους.

Επίσης, επειδή δεν μεταβάλλεται, και είναι στυλιζαρισμένο, δεν μπορεί να έχει χρήση αυτούσιο ως τεχνική ή στρατηγική. Οπότε χρειάζεται να γίνει μελέτη παράλληλη με το kata, η οποία να μετατρέπει, να μεταφράζει και να καθιστά εφαρμόσιμες και πρακτικές τις τεχνικές του.

Το kata είναι ένα καλό εργαλείο. Δεν το θεωρώ απορριπτέο. Είναι δουλειά μας όμως να βρούμε την σύνδεση από το kata στην βασική τεχνική, στις προσχεδιασμένες ασκήσεις μιας τεχνικής, στις πολλαπλές τεχνικές, στις προσχεδιασμένες τεχνικές μάχης, στις ελεύθερες τεχνικές μάχης, στους τρόπους επιβίωσης στη μάχη…….

Δεν υπάρχει μαγικός τρόπος, μόνο μέσα από τα kata, να εκπαιδευτούμε και ξαφνικά να ξεπηδήσει ένας νέος Bruce Lee.

Τελικά φτάνουμε στο εξής θέμα. Πόσο χρόνο αφιερώνουμε στο kata;

Ο χρόνος άσκησής του επαφίεται στην προσωπική επιλογή του καρατέκα. Θεωρώ ότι σε αρχάριο επίπεδο, η άσκησή του είναι σημαντική να γίνεται σε μεγάλο ποσοστό. Μπορείς ως εκπαιδευτής να βοηθήσεις τον μαθητή να θέσει τις βάσεις, της μαχητικής του τεχνικής. Όσο ωριμάζει ο ασκούμενος, θεωρώ ότι ο χρόνος άσκησης με kata μειώνεται, αυξάνοντας το χρόνο μελέτης των εφαρμογών του, την πρακτικότητα και την αποτελεσματικότητα. Δεν γνωρίζω αν σε μεγαλύτερη ηλικία, φίλε Σωτήρη, το kata επανέρχεται σε πρώτο πλάνο. (ξέρεις, όταν θα περνάμε την κρίση της μέσης ηλικίας!) Πάντως αποτελεί καλό εργαλείο, χωρίς να είναι το μοναδικό.